Iedereen maakt gebruik van een bepaalde manier van denken. Aan de hand van opvoeding en ervaring ontwikkel je een denkpatroon. Dat is logisch en normaal. Maar dat patroon kan gaan roesten. Dan struikel je over je gedachten, vorm je snel een oordeel, of voel je je onzeker over bepaalde beslissingen. Meer inzicht in zogenaamde gedachte-valkuilen en het leren loslaten van deze automatismen, kunnen zorgen voor een betere geestelijke gezondheid en een gevoel van balans. Hoe je dat kunt bereiken? Maak kennis met drie bekende valkuilen én manieren om ze tegen te gaan.
Wat zijn gedachte-valkuilen?
Vasthouden aan je eigen gelijk, niet meer willen horen wat een ander te zeggen heeft, of een negatieve ervaring ombuigen naar iets positiefs; gedachte-valkuilen zijn vastgeroeste denkpatronen die het gehele plaatje doen vervagen.
Dit zijn de meest voorkomende valkuilen:
- Zwart-witdenken: je vergeet het grijze gebied, de middenweg en denkt in extremen. Bij zwart-witdenken heb je de neiging de focus op de uitkomst te leggen.
- Te snel conclusies trekken: je loopt vooruit op de feiten en denkt te weten wat er in de toekomst zal gebeuren, of wat andere mensen denken. Zijn je gedachten gebaseerd op al bekende feiten? Of gaat het om angst over wat er zou kunnen gebeuren? Grote kans dat je te snel conclusies trekt.
- Mentale filters: die gebruik je vaak om dat waar je al van overtuigd bent, te ondersteunen. Wat mist er in deze gedachte? Wat zijn de bewijzen van het tegendeel? Dat gaat misschien tegen jouw manier van denken in, maar sta open voor de andere kant.
Wat staat gebalanceerd denken in de weg?
Hoe vind je de balans tussen negatieve en positieve gedachten? Dat is de verkeerde vraag! Een antwoord op deze vraag zou betekenen dat we onze gedachten kunnen controleren. Maar bij een gezonde manier van denken moet je die controle loslaten. Zodra je jouw gedachten manipuleert, ben je niet meer eerlijk tegenover jezelf. En dat is vermoeiend, omdat onze geest van nature een sterke wil heeft.
Aan de ene kant bestaat de neiging om alles rooskleurig te bekijken. Maar ook positieve gedachten hebben een nuance nodig. Denk bijvoorbeeld aan het idee dat je de marathon gemakkelijk kunt lopen. Dan hoort daar wel de gedachte bij: ‘Maar dan zal ik eerst moeten trainen.’ En aan de andere kant zijn we goed in negatief denken. Daar kun je heel gemakkelijk in verzanden. Alleen met hulp van anderen kom je uit die negatieve spiraal.
Hoe kun je dan een gezonde mentaliteit bereiken? Hoe word je je bewust van de trucjes die jouw gedachten gebruiken? Dát zijn de vragen die je jezelf moet stellen. Meer inzicht in de valkuilen leren je die denkpatronen te nuanceren. En daar gaat dit artikel bij helpen! Te beginnen met valkuil 1: zwart-witdenken.
Gedachte-valkuil nr. 1: zwart-witdenken
- ‘Mijn vrienden hebben allemaal een relatie, omdat ze weten hoe dat moet. Ik weet dat niet, daarom ben ik nog single.’
- ‘Jouw ouders zijn echt geweldig, ze ondersteunen jou in alles wat je doet. Mijn ouders hebben mijn leven verknald, omdat ze weigerden mij de kunstacademie te laten volgen.’
Herken je dit soort gedachten? We zijn allemaal heel goed in het maken van tegenstellingen en vergelijkingen. Van jongs af aan heb je geleerd om lang met kort te vergelijken, of jong met oud. Daarom is een negatieve conclusie snel gemaakt wanneer die bij iemand anders positief is.
Maar het moet toch mogelijk zijn een relatie te hebben met een geliefde, ook wanneer je niet weet hoe een relatie werkt? Bestaat zo’n sterk contrast van ‘weten hoe het wel en niet werkt’ überhaupt? En, nog belangrijker, welk gevoel geeft deze manier van denken jou?
Hoe kun je zwart-witdenken tegengaan?
Sta jezelf toe om te nuanceren. Het doel is niet om jezelf te overtuigen dat je iets leuk vindt, terwijl iets jou helemaal niet bevalt. Het gaat erom dat je leert ervaren dat er ook grijze gebieden zijn, dat er dingen voorbehouden zijn. Dat je kunt zeggen: ‘om-eerlijk-te zijn’, of ‘ik-denk-dat-dit-afhankelijk-is-van’.
Het is verschrikkelijk dat je ouders jou verboden om naar de kunstacademie te gaan, maar hebben ze daardoor jouw hele leven verknald? Waarschijnlijk hebben ze jou veel andere dingen geleerd en je ondersteund in andere zaken. Ouders maken fouten, maar er is vast veel te vinden tussen ‘perfecte ouders zijn’ en ‘jouw hele leven verknallen’. Kies je ervoor om hier altijd tegenin te gaan? Of om gemengde gevoelens van waardering en teleurstelling bij jezelf toe te staan?
Loop je tegen een sterke zwart-witgedachte aan, sta jezelf dan toe om te kalmeren en na te denken over andere, nog missende opties. Hoe meer je er kunt vinden, hoe helderder jouw redeneringen en gedachten zullen zijn.
Gedachte-valkuil nr. 2: te snel conclusies trekken
- ‘Hij heeft niet gereageerd op mijn bericht, dus hij zal wel boos zijn.’
- ‘Als ik mezelf niet kan onderscheiden van de anderen tijdens het sollicitatiegesprek, dan kiezen ze sowieso iemand anders.’
Heb je het door? Je hersenen snellen vooruit en willen weten wat er in de toekomst zal gebeuren. Om te overleven is dat vaak heel handig! Als er een bal richting je hoofd wordt geslingerd, weet je dat je weg moet duiken. Maar bovenstaande voorbeelden laten zien dat deze tactiek jou ook in de problemen kan brengen. Zonder te weten hoe een situatie ontwikkelt, ben je al overtuigd van de uitkomst. Hierdoor ontstaan angstige gevoelens en delf je je eigen graf.
Denk bijvoorbeeld aan zo’n moment dat je naar een feestje moet en je bijna niemand kent. Je gaat er al bij voorbaat vanuit dat niemand je mag en wordt daar zenuwachtig en kribbig van. Op de momenten dat je er dan echt alleen voor staat, ben je niet gezellig en is het dus moeilijk contact te maken met anderen. Hoe zou dat zijn als je er met een open geest instapt? Waarschijnlijk heel anders.
Tip tegen het trekken van te snelle conclusies
Ben je nerveus over iets dat komen gaat? Vraag je dan af of deze negatieve gedachten zijn gebaseerd op eerder gebeurde feiten, of omdat je bang bent voor wat zou kunnen gebeuren. Hoe overtuigd je ook bent van deze voorspelling, onthoud dat waar je bang voor bent, nog niet de waarheid is. Het heeft geen zin met deze gedachte te worstelen.
Gedachte-valkuil nr. 3: de mentale filter
- ‘Elke keer als ik slecht slaap, werken mijn hersenen de volgende dag niet.’
- ‘Mijn vriend laat altijd zijn vuile kleren op de grond slingeren. Echt hopeloos!’
Onze hersenen werken niet alleen snel, ze zijn ook erg goed in de verdediging. Zonder dat je het zelf doorhebt, claim je een standpunt en doe je er alles aan om daar bewijzen voor te vinden. Er is vast een patroon aan te wijzen voor de nachten dat je slecht sliep en het effect op de volgende dag. Maar zijn er niet ook dagen waarop je je slecht voelt, terwijl je wel goed sliep? En is er niet één dag dat je je gewoon goed voelde, ook al sliep je slecht?
Het lijkt automatisch lastiger om bewijs voor het tegendeel te vinden. Soms gaan we daar zover in dat we het tegendeel niet eens toestaan. Dat is jammer, want juist dat zorgt voor meer inzicht en balans.
Wat kun je doen tegen deze mentale filter?
Zit je vast in bepaalde gedachten, probeer dan de oogkleppen af te zetten en sta open voor een andere kant. Zet een onafhankelijke hoed op en zoek naar andere bewijzen. Parkeer je eigen vermoedens en vraag jezelf af welke onderdelen je mist.
Gebalanceerd denken? Oefening baart kunst!
Samengevat komt het hierop neer:
- Denk rustiger, niet te snel
- Breng nuance aan
- Maak het plaatje in je hoofd compleet
Forceer je hersenen niet om gedachten te veranderen van negatief naar positief. Herinner jezelf er steeds aan open te staan, eerlijk en nieuwsgierig te zijn in plaats van snel te oordelen. Oefen hiermee! Want een gebalanceerd inzicht is de gezonde en realistische kijk op het leven.
Meer artikelen over dit onderwerp
